Adolf Pawiński

---

Życiorys

Adolf Pawiński przyszedł na świat jako drugi z czworga potomków Jana Pawińskiego. Jego ojciec, wywodzący się ze Słupcy, prowadził małą farbiarnię w Zgierzu. Matka, Amalia Franciszka Kunegunda, była córką dzierżawcy dóbr głowieńskich (z domu Kronow).

Ukończył szkołę podstawową w Zgierzu, natomiast średnie kształcenie zakończył w Piotrkowie Trybunalskim. To właśnie tam, wraz z grupą kolegów, założył Towarzystwo Literackie, w ramach którego wspólnie poznawali literaturę oraz podejmowali własne twórcze próby. Do tego towarzystwa należało 8-10 uczniów, wśród których był także Bronisław Grabowski, pisarz, etnograf oraz slawista, a także autor prac dotyczących ekonomii M. E. Trepka i Henryk Struve, filozof, tłumacz i encyklopedysta.

Początkowo Pawiński zamierzał zostać duchownym, jednak w Piotrkowie zrozumiał, że chce poświęcić się karierze naukowej. Znalazł się w gronie 12 uzdolnionych uczniów, którzy dzięki rządowemu stypendium przyznanemu przez kuratorium warszawskiego okręgu naukowego mogli rozpocząć studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Petersburskiego w 1859 roku. Uczestniczył w ruchu studenckim, a także nawiązywał kontakty między polskimi studentami studiującymi w Petersburgu oraz Dorpacie. W lutym 1861 roku w Warszawie brał udział w zjeździe polskich studentów uniwersytetów rosyjskich, który był reakcją na zamknięcie Uniwersytetu Petersburskiego w wyniku studenckich zamieszek.

W 1862 roku Pawiński przeniósł się na Uniwersytet Dorpacki, gdzie dołączył do korporacji akademickiej Konwent Polonia. W 1864 roku uzyskał stopień kandydata nauk, a Teodor Witte, dorpatczyk, przyznał mu dwuletnie stypendium na studia w Europie. Najpierw udał się do Berlina, gdzie spotykał się z autorytetem w dziedzinie historii, Leopoldem von Ranke. Następnie uczestniczył w wykładach Jaffego oraz Droysena. Kolejnym przystankiem była Getynga, gdzie pod okiem Waitza uzyskał doktorat w zakresie genezy ustroju średniowiecznych komun włoskich.

W 1868 roku Pawiński, po powrocie do Polski, przyjął stanowisko docenta w Szkole Głównej w Warszawie, a jednocześnie związał się z Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, uzyskując tam płatną posadę. W Petersburgu, w 1871 roku, zaprezentował swoją rozprawę na temat Słowian połabskich i uzyskał stopień doktora historii powszechnej. Następnie mianowano go profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Carskiego w Warszawie po zamknięciu Szkoły Głównej.

W 1875 roku objął kierownictwo Archiwum Głównego, a także otrzymał nominację na profesora zwyczajnego. Dwa lata później, w 1876 roku, Moskiewskie Towarzystwo Archeologiczne przyjęło go w swoje szeregi jako członka czynnego. Od 1891 roku był zagranicznym członkiem Wydziału historyczno-filozoficznego Akademii Umiejętności. W 1876 roku dołączył do Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego.

Pawiński współredagował „Bibliotekę Warszawską”, był również współzałożycielem pisma „Ateneum”, angażował się w pracę nad Wielką Encyklopedią Ilustrowaną oraz wiele innych czasopism. Pokierował Sekcją Czytelni przy Towarzystwie Dobroczynności, a także działał na rzecz Towarzystwa Kolonii Letnich.

W życiu osobistym żoną Adolfa Pawińskiego została Aniela Moldenhawer (1848–1909), z którą doczekał się syna Stanisława (1872-1913) oraz córki Marię (1875–1934). Jego zięciem był Bronisław Chrostowski (1852-1923), lekarz związany z Otwockiem. Po śmierci Adolf Pawiński spoczął w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 207–VI–25/27).

Publikacje (wybór)

Adolf Pawiński, znany polski historyk i badacz, pozostawił po sobie cenny dorobek literacki. Poniżej przedstawiamy wybór jego publikacji, które ukazują różnorodność tematów, jakimi się zajmował.

• Źródła dziejowe,
• Skarbowość w Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego,
• Stefan Batory pod Gdańskiem w 1576-77,
• Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym,
• Mazowsze (1894),
• Wielkopolska t.1, t.2,
• Małopolska t.1, t.2,
• Rządy sejmikowe w Polsce, 1572-1795: na tle stosunków województw kujawskich (1888),
• Sejmiki ziemskie: początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374-1505 (1895),
• O pojednaniu w zabójstwie: według dawnego prawa polskiego,
• Jana Ostroroga żywot i pismo O Naprawie Rzeczypospolitej: Studyum z literatury politycznej XV wieku,
• Hiszpania. Listy z podróży (1881) t.1, t.2,
• Portugalia: listy z podróży,
• Dzieje zjednoczenia Ormian polskich z Kościołem Rzymskim w XVII wieku, z dwóch rękopisów, z włoskiego i łacińskiego w przekładzie polskim,
• Polabskie slaviáne: istoričeskoe izsledovanie,
• W sprawie o narodowość Kopernika: Objaśnienia ku uczczeniu 400-nej rocznicy urodzin Kopernika w d. 19 lutego 1873,
• Młode lata Zygmunta Starego,
• Anna, księżna Mazowiecka,
• Ostatnia księżna mazowiecka: obrazek z dziejów XVI wieku.

Ta różnorodność tematów i podejść badawczych odzwierciedla szeroki zakres zainteresowań Pawińskiego oraz jego wkład w rozwój polskiej historiografii.

Upamiętnienie

Adolf Pawiński jest upamiętniony w Polsce w sposób, który odzwierciedla jego znaczenie i wkład. Od 1960 roku jego imię nosi jedna z ulic w Warszawie, co jest doskonałym świadectwem jego pamięci wśród mieszkańców stolicy.

Dodatkowo, w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca w Warszawie znajduje się dedykowana mu tablica epitafijna, będąca symbolem jego oddania duchowości i społeczności.

Należy również zauważyć, że jest patronem jednej z ulic w Zgierzu, co pokazuje, że jego dziedzictwo i pamięć są celebrowane nie tylko w Warszawie, ale również w innych miastach Polski.

---

Oceń: Adolf Pawiński

---