Józef Lach

---

Życiorys

Józef Lach był synem Aleksandra i Heleny z domu Janisiewicz. Swoje wykształcenie zdobywał w Państwowym Liceum Handlowym w Łodzi, gdzie zafascynował się branżą księgarską. Już wtedy zaczynał swoją przygodę z księgarstwem, pomagając ojcu w jego firmie księgarskiej. W latach 1940-1941 pracował w księgarni Waldemara Böse w Łodzi, gdzie doskonalił swoje umiejętności zawodowe.

W 1942 roku życie Józefa uległo drastycznym zmianom, gdy został wywieziony na roboty do Niemiec. Został skierowany do fabryki maszyn drukarskich Hogenforst w Lipsku. Tam nawiązał współpracę z profesorem Gerhardem Menzem, który uchodził za jednego z najważniejszych autorytetów w dziedzinie księgarstwa. Pod jego kierunkiem i będąc samoukiem, przez trzy lata zgłębiał tajniki historii, ekonomiki oraz zasad funkcjonowania handlu książkami.

Na przełomie 1944 roku, Józef redagował i wydawał pisemko konspiracyjne, które rozprowadzał wśród polskich robotników w Niemczech. Jego działalność była zróżnicowana; współpracował z komunistami niemieckimi, był jednym z założycieli Związku Robotników Polskich w Niemczech oraz twórcą Niezależnego Komitetu Powrotu Polaków do Ojczyzny. W 1945 roku, w Lipsku, pełnił funkcję sekretarza Polskiego Komitetu Opiekuńczego, organizując repatriację Polaków.

Po powrocie do kraju, Lach zdał maturę, a w 1946 roku rozpoczął pracę jako starszy instruktor księgarski w wydawnictwie „Książka”. W lutym 1946 roku, na ulicy Kuźniczej 36/38 we Wrocławiu, założył Księgarnię-Antykwariat, która specjalizowała się w sprzedaży wydawnictw naukowych. Nawiązał znakomite relacje z PAU, Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwem Warszawskim Naukowym, sprzedając ich publikacje na wrocławskim rynku. Sprowadzał również książki i czasopisma z zagranicy, co było cenne zarówno dla profesorów, jak i studentów Uniwersytetu Wrocławskiego.

W jego księgarni odbywały się również spotkania uczonych i artystów, a ponadto to miejsce stało się siedzibą Koła Dolnośląskiego Związku Księgarzy Polskich, w którym Lach pełnił rolę sekretarza. W 1950 roku, uzyskał od Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupieckich świadectwo potwierdzające jego kwalifikacje w zakresie handlu książkami, zarówno w detalicznym, jak i hurtowym wymiarze.

4 czerwca 1948 roku, zawarł związek małżeński z Wiktorią Kaizer, którą poznał w Lipsku. Wiktoria pochodziła z Górnego Śląska, była córką Wojciecha Króla, byłego sołtysa wsi Rudno. Z tego związku przyszła na świat ich córka, która urodziła się 1 marca 1951 roku.

W 1951 roku, antykwariat Lacha został znacjonalizowany. Mimo że nie przyjął oferty na posadę pomocnika księgarskiego, przez jakiś czas prowadził kiosk Ruchu, gdzie sprzedawał książki bez wymaganej zgody. Po pewnym czasie przeprowadził się na Śląsk, gdzie podejmował różne prace, od fizycznych w hucie „Baildon”, przez MHD, aż po stanowisko zaopatrzeniowca w Przedsiębiorstwie Budowy Kopalń w Łęczyckim Zagłębiu Rud Żelaza. Tam również zaangażował się w działalność Klubu Młodej Inteligencji, który został utworzony w atmosferze odwilży politycznej.

Niestety, konflikty z dyrekcją w związku z polityką zmusiły go do powrotu na Śląsk, gdzie w 1957 roku otworzył nowy antykwariat przy ulicy Miarki 2 w Zabrzu. W 1961 roku przeniósł swoją działalność do Katowic, do lokalu w suterenie przy ulicy Gliwickiej 3, gdzie pracował aż do swojej śmierci.

Jego antykwariat przyciągał nie tylko miłośników literatury, ale również klientów z pobliskiej szkoły muzycznej znajdującej się przy ulicy Dąbrówki, dla których sprowadzał nuty. Wspierał kolekcjonerów numizmatyków, filumenistów, filatelistów oraz zbieraczy ekslibrisów czy medali. Jednym z ważniejszych asortymentów antykwariatu były silesiaki, które sprzedawane były również Bibliotece Śląskiej. Lach wyróżniał się na tle państwowych antykwariatów profesjonalnym podejściem do handlu, podobnie jak w Wrocławiu, jego miejsce stało się punktem spotkań dla lokalnych artystów i naukowców.

W 1979 roku wystąpił z innowacyjną propozycją stworzenia wspólnoty, w której członkowie mogli przekazywać zbędne publikacje w zamian za poszukiwane książki. Po uzyskaniu zgody na zorganizowanie tego projektu, ustawił w Katowicach na ulicy Sobieskiego 25 autobus jako Ruchomy Punkt Wymiany Książek. Inicjatywa ta jednak nie odniosła sukcesu, co było wynikiem braku zrozumienia jej idei przez ówczesne społeczeństwo.

Warto również wspomnieć, że jego córka, Urszula, od 1981 roku jest związana z Deichmanske Bibliotek, największą norweską biblioteką publiczną, gdzie prowadzi dział polskiej książki. W 2015 roku zdobyła nagrodę Wybitnego Polaka w Norwegii w kategorii kultura, co potwierdza jej aktywność i wkład w popularyzację polskiej literatury za granicą.

29 maja 2019 roku, w Bibliotece Śląskiej miała miejsce sesja poświęcona pamięci Józefa Lacha, z okazji setnej rocznicy jego urodzin. Wydarzeniu towarzyszyła wystawa „Józef Lach – niezwykły katowicki antykwariusz”, która prezentowała pamiątki oraz dokumentację współpracy Lacha z Biblioteką Śląską, przekazywane przez jego córkę.

---

Oceń: Józef Lach

---