Bronisław Kowalczewski

---

Życiorys

Bronisław Jan Kowalczewski przyszedł na świat 16 maja 1896 roku w Zgierzu, w rodzinie Albina, który sprawował funkcję dyrektora gimnazjum w Kielcach, oraz Jadwigi z Modlińskich. W jego rodzinie było pięcioro rodzeństwa, w tym czterech braci: Witolda, Tadeusza, Stanisława i Ignacego, a także siostra Zofia.

W sierpniu 1915 roku, mając dziewiętnaście lat, Kowalczewski dołączył do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1916 rozpoczął swoje studia na Wydziale Inżynierii na Politechnice Warszawskiej. Rok później, zyskał członkostwo w Korporacji Studenckiej „Welecja”. Jako komendant POW na powiat węgrowski, w listopadzie 1918 roku, pokierował akcją rozbrojenia Niemców.

W listopadzie 1918 Kowalczewski został wcielony do Wojska Polskiego w stopniu podporucznika, przydzielony do 22 pułku piechoty. Tam walczył w rozgrywającej się wojnie z bolszewikami, gdzie dowodził zarówno plutonem, jak i kompanią piechoty. Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

W 1921 roku przeniesiono go do 53 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Stryju. 3 maja 1922 roku zdobył potwierdzenie stopnia porucznika z datą starszeństwa 1 czerwca 1919 oraz 657. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W 1924 roku został odkomenderowany do Biura Historycznego Sztabu Generalnego w Warszawie, gdzie pełnił rolę kierownika referatu. Już 1 grudnia tego samego roku awansował do stopnia kapitana, ze starszeństwem z dnia 15 sierpnia 1924 roku i 288. lokatą. Po ukończeniu Kursu Normalnego w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, uzyskał dyplom oficera Sztabu Generalnego.

W 1930 roku, na polecenie Wojskowego Biura Historycznego, opracował dokument „Zarys historii wojennej 22-go Pułku Piechoty”. W latach 1930–1931 odbył staż liniowy jako dowódca kompanii w 23 batalionie granicznym w Oranach. W marcu 1931 roku został przeniesiony z KOP do Oddziału II Sztabu Generalnego w Warszawie. 17 grudnia 1931 roku awansował do stopnia majora, z datą starszeństwa 1 stycznia 1932 i 40. lokatą w korpusie oficerów piechoty.

W 1932 roku Kowalczewski trafił do Inspektora Armii, gen. dyw. Edwarda Śmigły-Rydza w Wilnie, gdzie pracował jako oficer sztabu. Lata 1936–1937 to czas jego stażu liniowego jako dowódca III batalionu 36 pułku piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. W roku 1939 awansował na podpułkownika z datą starszeństwa 19 marca 1938. W czasie kampanii wrześniowej, 1 września 1939 roku, został przydzielony do Naczelnego Dowództwa jako oficer do zleceń Naczelnego Wodza.

Od 3 września organizował oraz dowodził Podgrupą „Radom” w Grupie „Kielce”, pod komendą płk. dypl. Kazimierza Glabisza. Po brutalnych starciach z wojskami niemieckimi, jego oddział został otoczony, a po rozkazie rozproszenia, Kowalczewski zdołał przedostać się na Węgry, gdzie został internowany. Tam otrzymał polecenie przetransportowania się do Francji, by przejąć dowództwo nad 5 Małopolskim pułkiem strzelców pieszych.

W trakcie kampanii francuskiej, jego pułk miał za zadanie osłonę wycofujących się wojsk francuskich. Po walkach z Niemcami, Kowalczewski wraz z 250 żołnierzami został wzięty do niewoli. Od początku pobytu w obozie, zaangażował się w ruch oporu, a jego przywództwo obejmowało organizowanie ucieczek, chociaż bez skutku. Został osadzony w Oflagu XII A, gdzie 21 lipca 1941 roku podjął nieudaną próbę ucieczki przez tunel.

Po tej próbie został przeniesiony do Oflagu IV C Colditz, gdzie został przyjęty do tajnej Międzynarodowej Rady Ucieczkowej i pełnił funkcję tajnego komendanta obozu z ramienia Armii Krajowej. W sierpniu 1943 roku został przeniesiony do Oflagu VI B Dössel, gdzie również objął rolę tajnego komendanta. Koordynował tam prace nad budową tunelu, z którego 19 września 1943 roku uciekło 47 jeńców, z których 44 to oficerowie. Niestety, niemieckie władze obozowe skutecznie schwytały 37 uciekinierów, a ci zostali zamordowani w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Kluczowe dowody w sprawie doprowadziły do ujawnienia grupy kierowniczej tej ucieczki, a w tym do ppłk. Bronisława Kowalczewskiego, mjr. Stefana Pronaszko oraz kpt. Władysława Wasilewskiego.

Pomimo międzynarodowego prawa jenieckiego, wszyscy trzej zostali deportowani do obozu koncentracyjnego Buchenwald, gdzie zginęli. Pośmiertnie, Kowalczewski został awansowany na pułkownika.

W całym swoim życiu, w dniu 27 czerwca 1926 roku, pojął za żonę Jadwigę ze Skulskich. Z małżeństwa urodziły się dwie córki: Hanna w 1927, oraz Krystyna sześć lat później. Niestety, 17 maja 1939 roku Jadwiga Kowalczewska zmarła podczas porodu trzeciego dziecka. Córki pułkownika przetrwały wojnę we Francji, powracając do Polski w 1949 roku. Szczególną uwagę zwraca fakt, że wnuczką Bronisława Kowalczewskiego jest Katarzyna Dowbor.

Ordery i odznaczenia

Bronisław Kowalczewski, wybitny przedstawiciel polskiego wojska, został odznaczony licznymi medalami i wyróżnieniami, które świadczą o jego zasługach i odwadze. Poniżej znajduje się szczegółowa lista przyznanych mu odznaczeń:

• krzyż srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921),
• krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931),
• krzyż Walecznych (otrzymany czterokrotnie, w tym po raz 2 i 3 w 1921),
• złoty krzyż zasługi z mieczami,
• srebrny krzyż zasługi (19 marca 1931),
• odznaka pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936),
• krzyż kawalerski Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1929),
• krzyż kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja),
• krzyż wojenny (Francja).

---

Oceń: Bronisław Kowalczewski

---